Thêm vài nét về cụ Nguyễn Công Trứ

Ông xuất thân trong một gia đình khoa bảng. Cụ thân sinh là Nguyễn Tần, đỗ Hương Cống đời nhà Lê.
Buổi thiếu thời, dù sống trong cảnh hàn vi, ông luôn cố công trau dồi kinh sử để mong thi đỗ ra làm quan giúp dân, giúp nước. Sau nhiều lần thi hỏng, ông cuối cùng đậu Tú Tài năm 1813 và đậu Giải Nguyên năm 1819.
Hoạn lộ của ông lắm bước thăng trầm: ông làm quan ở nhiều tỉnh, nhiều vùng, có khi lên đến Binh Bộ Thượng Thư, nhưng cũng có lắm lần bị dèm pha giáng chức. Ông giúp triều đình nhà Nguyễn đàn áp nhiều cuộc khởi nghĩa lớn (Lê Duy Lương, Nông Văn Vân, Phan Bá Vành...); làm Doanh Điền Sứ, giúp dân khai khẩn đất hoang (1828)...
Ông mất ngày 7 tháng 12 năm 1858 tại chính quán, thọ 81 tuổi, được phong tước Dinh Bình Hầu.
Nguyễn Công Trứ để lại nhiều tác phẩm chữ Hán (câu đối, sớ) cũng như chữ Nôm (thơ, hát nói, phú, câu đối, ca trù...). Thơ văn Nguyễn Công Trứ phản ảnh khá trung thực sự biến chuyển tâm lý của một nhà nho cổ điển qua từng giai đoạn đời sống. Phần lớn các tác phẩm hào hùng và ngạo nghễ, biểu lộ một bản lĩnh vững chắc, một chí khí mạnh mẽ, và thái độ cầu tiến, vươn lên. Lúc về già, sáng tác của ông lại tìm về tư tưởng an nhàn, hưởng lạc.

Nguyễn Công Trứ (1778–1859) người làng Uy Viễn nay là xã Xuân Giang, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Nguyễn Công Trứ là dòng dõi nho gia. Ông học giỏi và phóng khoáng từ nhỏ. Ông lớn lên trong những năm cuối đời Tây Sơn, đầu đời Nguyễn. Sống vào thời loạn ly, ông mong đem tài mình ra thi thố với đời giúp nước lợi dân. Lận đận suốt mấy kỳ thi hương, trong nhà có một bức tranh cổ vẽ một ngư ông ngồi câu bên cầu một mình, trên nền trời hoàng hôn có một đàn chim bay, tức cảnh ông ghi câu thơ nói lên nỗi lòng mình:

Chim bay về núi tối rồi
Sao không lo liệu còn ngồi chi đây?

Ông đậu giải nguyên năm 1819 khi 41 tuổi, sau nhiều lần lận đận chỉ đậu tú tài (1813). Nguyễn Công Trứ là tác giả của câu danh ngôn nổi tiếng được nhiều kẻ sĩ yêu thích:

Làm trai đứng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông!

Ông là người giỏi kinh tế, khai khẩn ruộng đất, làm thuỷ lợi lập ra hai huyện Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Nguyễn Công Trứ là con người tài hoa, phóng khoáng, có tài xuất chúng về mặt văn chương thi phú và ông đã để lại cho đời sau một kho tàng phong phú, nhất là về thơ Nôm, trong đó nổi bật nhất là thể loại ca trù (hát ả đào).

* * *

Làm thơ chuộc tội

Một hôm trời nắng chang chang, Nguyễn Công Trứ đi học về gặp con gái đốc học tỉnh. Cô ta mặc cái áo lục tầm mới tinh, dáng khoe của. Đang ăn trầu, ông làm như vô ý nhổ nước trầu đầy áo cô gái. Cô ta la lên, gọi lính tới bắt giải ông vào dinh đốc học. Quan lớn hỏi:
- Anh là học trò mà nghịch vậy à? Làm bẩn áo người ta thì phải đền.
Nguyễn Công Trứ chắp tay thưa:
- Tôi là học trò nghèo, con quan Đức Ngạn hầu Nguyễn Công Tấn. Dạ, vì có việc vội... dạ chỉ vô ý.
Đốc học vốn nghe tiếng hay chữ của cậu ấm con Đức Ngạn hầu rồi, nghĩ buộc tội cũng phải nể mặt cha nên nói:
- Đã là học trò con dòng cháu giống, anh đã tự ra đề thì lấy đề “Trời mưa ướt áo” làm bài thơ ta coi.
Nguyễn Công Trứ liền đọc ngay:

Thoắt chốc tai nghe một tiếng ồ,
Dần dần ngoài cửa mới đưa vô.
Tưởng rằng gió cuốn màn mây lại,
Ai ngỡ trời tuôn lộc nước cho.
Khi nãy nắng nôi ra thế ấy,
Bây giờ mát mẻ biết chừng mô!
Hỡi người ướt áo đừng năn nỉ,
Có rứa rồi ra mới được mùa!

Quan đốc vốn thích thơ, khen hay, chẳng những tha tội cho Nguyễn Công Trứ mà còn thưởng tiền nữa, quên đi cả ý thơ tinh nghịch, nhất là hai câu cuối chọc con gái mình.

* * *
Bưng miệng thế gian

Trước khi từ giã kinh thành Huế để về quê nhà tịnh dưỡng, Nguyễn Công Trứ ngất ngưởng ngồi trên một cỗ xe có con bò cái kéo, cổ đeo lục lạc ngựa long nhong đến từng nhà từ giã bạn bè.
Khi đến nhà Hà Tôn Quyền – vị đại thần trước kia đã từng dèm pha gây cho ông nhiều bước thăng trầm lận đận, Nguyễn Công Trứ lấy một cái mo cau, chép một bài thơ buộc vào phía sau đuôi bò, che... lại. Thiên hạ xúm lại xem, rúc rích cười khiến họ Hà thêm tò mò. Nguyễn Công Trứ gạt mọi người và úp sấp mo cau lại. Hà Tôn Quyền đòi coi cho kỳ được, sấn lại, lật ngửa tấm mo cau lên. Hoá ra trên mo cau có bài thơ:

Xuống ngựa lên xe lọ tưởng nhàn
Lợm mùi giáng chức với thăng quan
Điền viên dạo chiếc xe bò... cái
Sẵn tấm mo bưng miệng thế gian.
Hà Tôn Quyền đỏ ngay mặt, hiểu ra là Nguyễn Công Trứ xỏ mình, “miệng thế gian” hay dèm pha có khác chi miệng họ Hà.

tự mi gõ máy đó hà hay mi coppy mà dài wé zạ iu quá

tất nhiên là copy tự hào